Aktualna wystawa Dreams of nature. Symbolism from Van Gogh to Kandinsky

Termin: 24 lutego - 17 czerwca 2012

Miejsce: Muzeum Van Gogha, Amsterdam 

 Wystawa zaprezentuje dzieła artystów od Böcklina, Whistlera - prekursorów symbolizmu po Modriana i Kandinsky'ego, których twórczość stała się impulsem dla głównych kierunków w sztuce XX wieku jak surrealizm i abstrakcjonizm. Wśród prac między innymi takich twórców znajdzie się również obraz W tumanie polskiego malarza symbolisty Jacka Malczewskiego, na co dzień prezentowany w galerii malarstwa przy Pałacu w Rogalinie. 

 

  Jacek Malczewski, W tumanie, 1893-1894, 

wł. Fundacji im. Raczyńskich

więcej o wystawie: vangoghmuseum.nl

Jacek Malczewski, Przewodnik Aukcyjny, Aukcja 29.10.2009

Marszandka Domu Aukcyjnego Desa Unicum - Aleksandra Łukaszewska - opowiada o doskonałym autoportrecie Jacka Malczewskiego (1854 Radom - 1929 Kraków). Wielokrotnie reprodukowany w literaturze obraz "Autoportret w Wielgiem" z 1909 r. Interpretacja obrazu i informacje biograficzne o jednym z największych malarzy polskich przełomu XIX i XX w. Warto obejrzeć obraz i posłuchać eksperta - Aleksandry Łukaszewskiej z Desy Unicum.

Jacek i Rafał Malczewscy

 Wystawa Jacek i Rafał Malczewscy, która byłą eksponowana w okresie od 15 października do 31 grudnia 2011 roku w Oddziale Zielona Brama Muzeum Narodowego w Gdańsku jest prezentacją twórczości Jacka Malczewskiego, najwybitniejszego przedstawiciela nurtu symbolicznego w sztuce polskiego modernizmu, oraz malarstwa Rafała Malczewskiego, artysty niezwykle twórczego i bardzo oryginalnego.

Wystawa pokazywała jak różna jest twórczość ojca i syna. Jacek Malczewski miał niezwykłą umiejętność przedstawiania rzeczywistości. Pokazywał postaci ludzkie naturalnej wielkości, w najbardziej śmiałych postawach i ruchach; osiągnął absolutne mistrzostwo w oddaniu twarzy i rąk, a także w rzeźbiarskim sposobie malowania głów. Stworzył własny styl, pełen symboliki, przemawiający silnie do wyobraźni i uczuć, bardzo literacki. Z kolei Rafał Malczewski malował w sposób bardzo uproszczony. Zachwycają jego drobne figurki zagubione w pejzażu. Domy, drzewa, pociągi traktowane jak zabawki. Małe stacyjki kolejowe, na których nic się nie dzieje. Artysta przedstawiał pogodną sielankowość, spokojną egzystencję na łonie przyrody, poza światem wielkich wydarzeń.

Polskim odbiorcom Jacek Malczewski znany jest przede wszystkim jako twórca obrazów z pod znaku symbolizmu. Ten okres twórczości artysty rozpoczął się pod koniec XIX wieku, kiedy to wyjechał on po raz drugi wyjechał do Monachium. Zetknął się tam z twórczością Arnolda Böcklina, Franza Stucka, Hansa Thomy. Od pobytu w Monachium rozpoczyna się w twórczości Jacka Malczewskiego faza dojrzałego symbolizmu, z zawsze obecną problematyką losu ojczyzny, człowieka, artysty, sztuki. 

Doświadczenia monachijskie, atmosfera literacka i artystyczna Krakowa, w którym pulsowały nowe, młodopolskie hasła, a także własne predyspozycje stały się przyczyną przełomu, który w pełni zamanifestował się w symbolicznych obrazach Melancholia i Błędne koło. W latach 1900–1914 powstały najwspanialsze obrazy Jacka Malczewskiego. Na zamówienie hr. Edwarda Raczyńskiego w 1905 r. artysta rozpoczął pracę nad cyklem Zatruta studnia. Malowane przez całe twórcze życie autoportrety, portrety najbliższej rodziny i wybitnych przyjaciół były często pretekstem do tworzenia wspaniałych kompozycji symbolicznych. W latach 1915–1924 powstawały obrazy, w których malarz wraca do mitycznego miejsca swojego dzieciństwa, do Wielgiego. Są one symbolem tęsknoty za domem rodzinnym, który opuścił „idąc za sztuką”, tęsknoty za czasem, który minął. W 1925 r. uroczyście uczczono pięćdziesięciolecie pracy twórczej artysty.

Jacek Malczewski zmarł 8 października 1929 r. w Krakowie. Został pochowany na Skałce obok sarkofagów Henryka Siemiradzkiego i Stanisława Wyspiańskiego.

Na wystawie prezentowanej w Muzeum Narodowym w Gdańsku jest wiele znakomitych symbolicznych kompozycji, m.in. 

 Zatruta studnia z chimerą, 1905. 

Olej na płótnie. 100 x 85 cm.  Muzeum Okręgowe, Radom.

 U studni, 1909. 

Olej na tekturze. 87,5 x 59,5 cm.  Własność prywatna.

 Artysta malował obrazy nasycone symbolami, oscylujące wokół problemów miłości, cierpienia, śmierci, spraw narodowych i ogólnoludzkich. Poetycka symbolika jego dzieł weszła na trwałe do naszej zbiorowej wyobraźni. Symbole wywodzące się z mitologii, Starego i Nowego Testamentu malarz interpretował indywidualnie, wiążąc je z tradycją polską. W kompozycjach o tematyce religijnej nie przestrzegał przyjętych konwencji, Chrystusowi i świętym często nadawał własne rysy (Chrystus w Emaus, Święty Franciszek).

Jacek Malczewski przez całe twórcze życie malował podobizny osób mu najbliższych – ojca, matki, żony, sióstr (Heleny i Bronisławy). Najczęściej jednak uwieczniał na obrazach córkę Julię i syna Rafała. Te przepojone liryzmem portrety wiele mówią o wyjątkowej relacji ojca z dziećmi. Ze szczególną pasją malował autoportrety. Wiernie odtwarzał w nich rysy zewnętrzne, nie próbując prawie nigdy zdradzać swoich przeżyć. Znajdujące się na wystawie autoportrety są w pewnym sensie przewodnikami po całej ekspozycji.

Druga część wystawy jest poświęcona twórczości syna Jacka Malczewskiego – Rafała. Rafał Malczewski urodził się 24 października 1892 r. w Krakowie. Podobnie jak ojciec uczył się w gimnazjum św. Jacka. Studiował w Wiedniu filozofię, architekturę i agronomię. Często przebywał w pracowni wiedeńskiej ojca, gdzie uczył się malarstwa. Od 1917 r. zamieszkał w Zakopanem. Ożenił się z Bronisławą Dziadosz i został ojcem dwojga dzieci: syna Krzysztofa i córki Zofii. Był zamiłowanym taternikiem, świetnym narciarzem i ratownikiem TOPR. Był postacią bardzo znaną w środowisku artystycznym Zakopanego, przyjaźnił się z Karolem Szymanowskim, Stanisławem Ignacym Witkiewiczem, Karolem Stryjeńskim. W 1934 r. stworzył cykl obrazów przedstawiających pejzaż przemysłowy Górnego Śląska, a w 1938 r. malował Centralny Okręg Przemysłowy. W grudniu 1939 r. wraz z Zofią Mikucką (od 1953 r. żona artysty) przez zieloną granicę przedostał się przez Słowację, Węgry, Francję i Portugalię do Brazylii (1940–1942), by na stałe osiąść w Montrealu. W 1957 r. uległ częściowemu paraliżowi, co położyło kres jego twórczości malarskiej.

Rafał Malczewski był także pisarzem. Napisał m.in. Narkotyk gór, Nowele tatrzańskie, Pępek świata. Wspomnienia o Zakopanem, Późna jesień. Zmarł 15 lutego 1965 r. w Montrealu, tam też został pochowany. 

Rafał Malczewski, Burza w górach Itatiaia (Brazylia), 1942,

 wł. Olga i Wojciech Fibakowie

Rafał Malczewski malował przede wszystkim pejzaże, najczęściej górskie – w Polsce malował Tatry, na emigracji – Góry Św. Wawrzyńca i Góry Skaliste, ale także widoki małych miasteczek. Jest on także autorem dużego i świetnego zestawu dzieł o tematyce przemysłowej. Na obrazach Uliczka, Kopalnia Mysłowice, Huta Fulva pokazana jest żółta i brunatna ziemia, rozpruta kilofami górników, pełna wyrw i lejów, widzimy wielkie piece i kominy buchające kłębami białej pary i złocistobrązowego dymu. Jednym z motywów dominujących w obrazach Rafała Malczewskiego jest znikomość człowieka – drobne, śmieszne figurki ludzkie, maleńkie wobec ogromu przyrody, wobec potężnego, dominującego świata techniki. Ulubionym tematem obrazów artysty są też małe stacyjki, wagony, semafory, zwrotnice, sieci szyn. Po wyjeździe z Polski we Francji w 1940 r. artysta namalował ważny obraz – Październik 1939. Dzieło to przedstawia równinny pejzaż z kikutami kominów i drzew, z samotnym, rannym koniem i śladami po gąsienicach czołgu. Jest to smutna refleksja nad klęską wrześniową. Okres brazylijski (1941–1942) i kanadyjski (1943–1957) to fascynacja egzotyczną przyrodą i odmienną cywilizacją – powstały wówczas obrazy przedstawiające skaliste góry, rozległe przestrzenie z akwenami wodnymi, autostrady z wiszącymi nad nimi kolorowymi drzewami. W Kanadzie artysta wracał też wspomnieniami do czasów zakopiańskich. Malował techniką olejną, ale częściej w akwareli.

Autoportrety Jacka Malczewskiego

 Jacek Malczewski portretował się często w różnych kostiumach: 

• w stroju rycerza, 
• żołnierza, 
• sybiraka-katorżnika, 
• zakonnika. 

Ukazywał siebie pod postaciami Chrystusa, św. Franciszka, Tobiasza, Ezechiela, czy też artysty-niewolnika sztuki. Uwielbiał się przebierać i często pożyczał stroje od żony lub znajomych pań. 

 

„Dużo różnych widziałam, ale takiego nagłubiastego pana, jak nasz, nigdy” – mówiła kucharka Malczewskiego.

 Dzięki fantazyjnemu przebraniu Malczewski jawi się na obrazach jako silny mężczyzna, a w rzeczywistości były niepokaźnej postury. 

 

 Autoportret w jakuckiej czapce, 1907. 

Olej na tekturze. 40,5 x 32,5 cm. Muzeum Narodowe w Poznaniu.

 

Autoportret ze skrzypcami  (Na jednej strunie), 1908. 

Olej na tekturze. 92 x 72,5 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie.

 

 Autoportret z Erynią, 1910.
Własność prywatna.

 

  Autoportret w zbroi, 1914. 

Olej na tekturze. 54 x 65 cm.  Muzeum Narodowe w Warszawie.

Autoportret na tle studni ze szklanką wody, 1916. 

Olej na tekturze. 100 x 147,5 cm. Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu.

Malczewski - poeta malarstwa, malarz poezji

Twórczość Jacka Malczewskiego była świadectwem jego wielkiej fantazji oraz wrażliwości neoromantyka i wyrafinowanego humanisty, malarza na wskroś przesiąkniętego polskością. Wychowany został w kulcie tradycji romantycznej, która ukierunkowała sztukę przełomu XIX i XX wieku w stronę idei posłannictwa narodowego, apoteozy jednostki, akceptacji jej prawa do wolności. Zarówno jego wczesne prace, jak i te z okresu dojrzałego, zniewalały oryginalną tematyką i intrygowały  poetyką, szokowały niesłychaną, nie zawsze zrozumiałą symboliką, zaskakiwały formą opartą na mistrzowskim rysunku i odważnej palecie barw. Sam artysta był świadom, iż jego sztuka jest trudna w interpretacji, o czym najlepiej świadczą jego słowa:

 Więc zdarza się często, że patrząc na me płótna mówię sobie: 

Nie, nie, to być nie może! Tak nie jest (...). To nie ja malowałem (...). I nie wiem  w końcu, kto ma słuszność. Czy ci wszyscy , którzy nie spostrzegają tego, co widzę, czy ja, który spostrzegam to, czego nikt nie widzi. 

Już za życia otaczano go szczególnym kultem, Jacek Malczewski był artystą cenionym nie tylko przez szeroką polską publiczność, lecz również przez wyrafinowanych kolekcjonerów wywodzących się  ze środowisk artystycznych. A jego prace łatwo znajdowały nabywców.

Jacek Malczewski był artystycznym samotnikiem, niedbałym o chwilowe kierunki lub mody, a równocześnie twórcą mocno wpisanym w epokę, w której żył, która go jako artystę ukształtowała i przez całe życie inspirowała - w epokę Młodej Polski. był wreszcie ilustratorem swoich za na własnych, niepisanych poematów, a każdy z jego obrazów, będący zmaterializowaną ideą, współistnieje z ciągiem myśli-ogniw, wpisujących się w długi łańcuch jego bogatej twórczości. W liście zyz wyspy Rodos, adresowanym do przyjaciela, 28 września 1884 roku pisał:   

(...) a może jestem jękiem narodowym, ucieleśnieniem, i skazanym na życie smutku pełne i narzekania.